Blog Beth yw Diogelu

Yn y blog hwn, byddwn yn trafod beth yw diogelu, beth yw swyddogaeth amddiffyn plant o fewn diogelu a gwybodaeth bwysig y mae’n hanfodol i’r rheiny o fewn y sector addysg wybod am eu cyfrifoldebau diogelu.

Os ydych chi’n gweithio o fewn y sector addysg mae’n bwysig eich bod yn deall eich dyletswydd i amddiffyn plant a’u cadw yn ddiogel o unrhyw niwed. Tra bod y syniad o ddiogelu yn hynod ddifrifol, nid ydym eisiau i chi deimlo eich bod yn cael eich llethu gan y categorïau amrywiol a geir o fewn diogelu. Gobeithiwn y bydd y blog hwn yn cynnig eglurhad cryno o ddiogelu, materion diogelu gwahanol a manteision ymyrryd cynnar.

Beth yw Diogelu?

Mae canllawiau Cadw Dysgwyr yn Ddiogel (CDD) Llywodraeth Cymru yn cynnwys y diffiniad hwn yn eu canllaw;  “Mae diogelu yn golygu amddiffyn plant rhag niwed, camdriniaeth ac esgeulustod.” Mae hyn yn cynnwys:

• Amddiffyn plant rhag gamdriniaeth
• Atal niwed i iechyd neu ddatblygiad plant
• Sicrhau bod plant yn tyfu gyda darpariaeth gofal diogel ac effeithiol
• Gweithredu er mwyn galluogi i bob plentyn a pherson ifanc gael y canlyniadau gorau

Y Gwahaniaeth rhwng Amddiffyn Plant a Diogelu

Mae sefydliad elusennol NSPCC yn egluro bod amddiffyn plant yn derm sydd yn dod o dan ymbarel diogelu.

Mae amddiffyn plant yn canolbwyntio ar “amddiffyn plant unigol sydd wedi eu hadnabod fel rhai sydd yn dioddef neu yn debygol o ddioddef niwed sylweddol. Mae hyn yn cynnwys prosesau amddiffyn plant sydd yn amlinellu sut i ymateb i bryderon am blentyn.”

Tra mai diogelu yw “yr weithred a weithredir i hyrwyddo llesiant plant a’u hamddiffyn rhag niwed.”

Dyletswydd eich Sefydliad

Mae’n hanfodol bod gan bob sefydliad a mudiad sydd yn gweithio yn uniongyrchol gyda phlant, pobl ifanc ac oedolion bregus bolisïau a phrosesau diogelu trylwyr. Mae’n rhaid i’r polisïau a phrosesau hyn sicrhau bod gan bob unigolyn yr hawl i gael eu hamddiffyn yn gyfartal rhag niwed beth bynnag fo eu hoedran, anabledd, rhywedd, hil, crefydd, rhyw neu gyfeiriadedd rhywiol.

Mae sefydlu polisïau diogelu trylwyr yn golygu bod y plant a’r bobl ifanc o fewn eich gofal yn cael eu diogelu rhag niwed a rhag oedolion eraill neu blant all fod yn beryglus iddynt. Mae sefydliadau a ddylai gael polisïau diogelu yn cynnwys:

• Ysgolion
• Cyfleusterau gofal plant eraill
• Ysbytai
• Clybiau chwaraeon
• Sefydliadau a chlybiau gwirfoddol
• Sefydliadau a chlybiau cymunedol
• Grwpiau ffydd
• Darparwyr y sector breifat

Cymorth Cynnar / Ymyrriad Cynnar

Elfen bwysig o ddiogelu yw’r syniad o gynnig cymorth cynnar neu ymyrriad cynnar ble mae plant a phobl ifanc yn cael cynnig cefnogaeth cyn eu bod yn cyrraedd stad o argyfwng yn eu llesiant a diogelwch cyffredinol.

Mae’r  Early Intervention Foundation yn diffinio ymyrriad cynnar fel “adnabod a chynnig cefnogaeth gynnar effeithiol i blant a phobl ifanc sydd yn wynebu risg o ganlyniadau gwael.”

Gall enghreifftiau o ymmyriad cynnar gynnwys:

• Rhaglenni o fewn yr ysgol i wella sgiliau cymdeithasol ac emosiynol plant
• Rhaglenni cefnogaeth gan y llywodraeth ar gyfer dysgwyr difreintiedig er enghraifft prydau ysgol am ddim
• Rhaglenni mentora ar gyfer pobl ifanc sydd yn fregus i fod yn ymwneud â throsedd

Mae ymyrriad cynnar hefyd yn cynnwys sefydliadau sydd yn dangos agwedd rhagweithiol tuag at ddiogelu ac atal problemau i ddigwydd yn y dyfodol yn hytrach nag ymateb pan mae pryderon diogelu yn digwydd. Mae hyn yn cynnwys cyfeirio at faterion sydd yn ymddangos yn fach cyn iddynt ddatblygu i fod yn broblemau diogelu enfawr. Er enghraifft:

• Os oes gan fachgen lygad ddu, gall hyn fod yn ddamwain neu yn arwydd o gamdriniaeth yn y cartref
• Os yw plentyn yn dod i’r ysgol heb gôt yn y gaeaf, gallant fod yn anghofus, neu gall fod yn arwydd bod y plentyn yn cael eu hesgeuluso
• Mae merch ifanc yn dechrau gwisgo gemwaith sy’n ymddangos yn ddrudfawr, gallant fod newydd ddathlu eu penblwydd, neu gallant fod yn ddioddefwr o ‘grooming’ neu fagu perthynas amhriodol
• Gall criw o blant yn pryfocio disgybl newydd ddatblygu i fod yn fwlio cas
• Gall bechgyn sydd yn tynnu gwalltiau merched neu geisio edrych i fyny eu sgertiau arwain at broblemau o gamdriniaeth plentyn-ar-blentyn neu wrywdod gwenwynig (toxic masculinity)

Mae elfen arall o ymyrriad cynnar hefyd yn ymwneud ag addysgu disgyblion ar faterion penodol er mwyn atal pryderon diogelu penodol megis:

• Addysgu plant am ddiogelwch ar-lein er mwyn atal ‘grooming’ neu gynnal perthnasau amhriodol a pherygl dieithriaid ar-lein
• Addysgu plant a phobl ifanc am berthnasau ac addysg rhyw i newid agweddau at gysyniad, pwysau gan gyfoedion, beio dioddefwyr a gwrywdod gwenwynig (toxic masculinity)
• Addysgu plant ar y ddeddf hawliau dynol i atal gwahaniaethu tuag at unigolion

Mathau o Bryderon Diogelu

Mae sawl math o bryder diogelu i gadw lygad arnynt o fewn y sector addysg. Nid yw’r rhestr hwn yn derfynol o gwbl ond mae’n cynnig syniad o fathau gwahanol o faterion a phryderon diogelu y gall plant a phobl ifanc eu wynebu heddiw.

• Camdriniaeth gan gynnwys corfforol, emosiynol, meddyliol, rhywiol ac esgeulustod
• Bwlio gan gynnwys ar-lein a wyneb yn wyneb
• Camdriniaeth plentyn-ar-blentyn a rhwng cyfoedion gan gynnwys pwysau gan gyfoedion
• Pryderon iechyd meddwl a llesiant megis iselder, straen, gorbryder
• Diogelwch ar-lein
• Perthnasau amrhiodol neu ‘grooming’
• Camdriniaeth
• Ymddygiad rhywiol peryglus
• Perygl dieithriaid
• Anhwylderau bwyta
• Anawsterau dysgu megis ADHD, Awtistiaeth a Dyslecsia
• Hunan-anafu
• Hunanladdiad
• Trais yn ymwneud â gangiau
• Rhedwyr cyffuriau a llinellau sirol
• Cyhuddiadau o ymosod
• Cyhuddiadau yn erbyn aelodau o staff
• Pryderon lefel-isel am aelodau o staff
• Camdrin sylweddau
• Egsbloetio Rhywiol Troseddol ERT
• Egsbloetio Plant Troseddol EPT

Diogelu yng Nghymru

Mae gan bob cenedl yn y Deyrnas Unedig gyfreithiau a deddfau diogelu ychydig bach yn wahanol. Yng Nghymru, mae deddf lywodraethol Cadw Dysgwyr yn Ddiogel, yn amlinellu y cyfreithiau digoleu ac amddiffyn plant y mae’n rhaid eu dilyn gan bob ysgol, coleg, corff llywodraethu ac awdurdod lleol yng Nghymru. Mae’r canllawiau yn rhannu i wyth adran:

1. Ynghylch diogelu yng Nghymru
2. Swyddogaethau a chyfrifoldebau diogelu
3. Ymateb i bryderon
4. Diogelu mewn amgylchiadau penodol
5. Cam-drin domestig, trais ar sail rhywedd, trais rhywiol ac arferion diwylliannol niweidiol
6. Cadw plant yn ddiogel ar-lein
7. Cydlyniant Cymunedol
8. Arferion recriwtio staff mwy diogel

Ar gyfer ysgolion a cholegau mae’r canllaw yn amlinellu y pethau:

• Sydd yn  rhaid eu gwneud oherwydd mai dyna’r gyfraith; a,
• Dylent ei wneud oherwydd mae’n rhan o’r canllaw hwn.

Mae hefyd yn rhoi enghreifftiau o arferion da y gall sefydliadau eu dilyn.

Sut y Gallwch Chi Gadw Plant a Phobl Ifanc yn Ddiogel

Y prif gyfrifoldeb sydd gennych fel addysgwr yw i adrodd unrhyw bryderon diogelu sydd gennych i’r Unigolyn Diogelu Dynodedig yn eich ysgol neu goleg. Bydd gan bob sefydliad ei brosesau a systemau ei hun mewn lle i gofnodi, adrodd a rheoli pob math o bryderon diogelu.

Fel addysgwr, byddwch yn aml yn treulio mwy o amser gyda phlant a phobl ifanc nag y mae eu rhieni yn ei wneud. Rydych mewn sefyllfa dda i gymryd sylw o bob math o bryderon a materion. Mae ymyrriad cynnar a rhoi cymorth i’r disgyblion hyn yn dibynnu ar eich gallu i adnabod a chymryd sylw o unrhyw bryderon a’u rhannu.

Hyfforddiant Diogelu

Nid yw’r blog hwn yn addas i’w dderbyn fel hyfforddiant diogelu statudol mewn unrhyw ffordd. Yng Nghymru, mae hyfforddiant diogelu yn hanfodol ar gyfer y rhan fwyaf o staff sydd yn gweithio gyda phlant neu bobl ifanc mewn amgylchedd addysgol ac yn y blynyddoedd cynnar a gofal plant, yn ogystal ag mewn swyddogaethau yn y sectorau cyhoeddus a gwirfoddol.